Түүхэн замнал:

      Сэлэнгэ аймгийн Орхонтуул сум нь МЭӨIII - МЭI зууны үед  Монгол нутагт оршин тогтнож байсан Умард Хүннү, МЭIV - МЭVI зууны үед Жужан гүрний төв хэсэг байсан бөгөөд түүнээс хойш Их Монгол Улсын үед Өгэдэйн улсын зүүн хязгаар нутаг,  Манж улсын үед Халхын Түшээт хан аймгийн Ахай бэйсийн хошуу, Богд хаант Монгол Улсын үед Түшээт хан аймгийн Ахай гүний хошуу, 1921-1931 онд Богд хан уул аймгийн Булган ширээ уулын хошуу, 1931 онд Сэлэнгэ аймаг байгуулагдахад Орхонтуул сум болсон байна.

       Өнөөгийн байдал:

        Орхонтуул сум нь Монгол улсын төвийн бүсэд багтах Сэлэнгэ аймгийн баруун хязгаар нутаг бөгөөд Улаанбаатар хотоос 240 км аймгийн төв Сүхбаатар сумаас 250 км, Дархан-Уул аймгаас 150 км, Орхон аймгаас 95 км зайд алслагдсан баруун талаараа Булган аймгийн Бүрэгхангай сум, Орхон аймгийн Жаргалант сум, хойд талаараа Сэлэнгэ аймгийн Баруунбүрэн, Орхон сум, урд талаараа Төв аймгийн Заамар, Цээл, Жаргалант зэрэг сумдуудтай хил залгаа оршдог. 

     Сумын хүн ам 2014 оны жилийн эцсийн статистик тоогоор 1010 өрхийн 3672 иргэнтэй, мөн оны жилийн эцсийн мал тооллогоор 207798 гаруй мал тоолуулсан, Засаг захиргааны анхан шатны 3 нэгж, 1 тосгонтой Óëààíáààòàðûí  ÷èãëýëèéí òºìºð çàì, Òºâèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ñèñòåìä õîëáîãäñîí Óëààíáààòàð, Äàðõàí, Ýðäýíýò õîòûí äóíä îðøäîã äýä á¿òýö õºãæñºí õºãæèë äýâøëèéí èðýýä¿éòýé íóòàã þì.

Òóñ ñóìанд нутгийн захиргааны удирдах байгууллагууд болох ИТХ, ЗДТГ-аас гадна төв тус бүрд бүрэн дунд сургуулиуд, 24-р цэцэрлэг түүний салбар, Рашаант тосгонд УБТЗ-ын “Орхон” цэцэрлэг,  Эрүүл мэндийн төв, Соёлын төв, “Туулын хишиг” ОНӨААТҮГ зэрэг төр төсөв, орон нутгийн өмчит 11 байгууллагаас гадна Хаан, Төрийн  банк, ШТС-ууд тус бүрдээ үйл ажиллагаагаа явуулж байна.

Îðõîíòóóë ñóìûí õàìò îëíû äîòðîîñ Àðäûí æ¿æèã÷èí Ï.Öýðýíäàãâà, ãàâüÿàò æ¿æèã÷èí Ë.Àþóø, Ñ.Îþóí, Ñ.Ñýðýýòýð, Ñî¸ëûí ãàâüÿàò ç¿òãýëòýí çîõèîë÷ ñýòã¿¿ë÷ Ï.Ñàíäóéæàâ, Àðäûí óðàí çîõèîë÷ ñî¸ëûí ãàâüÿàò ç¿òãýëòýí Ëó. Öýíäî÷èð, ÌÓ-í ãàâüÿàò àãðîíîìè÷ Í.Öýýðýí, ãàâüÿàò ìåõàíèêæóóëàã÷ Õ.Æ¿íñáåê, Òºðèéí øàãíàëò ìàë ç¿é÷ Ë.Äàìäèíäîðæ, ª.Ñ¿õáààòàð, ÌÓ-í  харцага Т.Өсөх-Ирээдүй, íà÷èí Ï.Öýðýíäîðæ, óëñûí 4 óäààãèéí àâàðãà áðèãàäûí äàðãà ìåõàíèêæóóëàã÷  Хºäºëìºðèéí ãàâüÿàíû улаан тугийн îäîíò Ä.×óëóóíáààòàð, Аëòàí ãàäàñ îäîíò Ä.Äàøëõàãâà, Æ.Áàòõ¿¿, Ë.Áàÿðõ¿¿, Т.Баасанжав, С.Жамсран, М.Чулуунтөмөр, Р.Пүрэвдорж, Ц.Болдбаатар, Б.Буянбат, øèíèéã ñàíàà÷ëàã÷ ÀÈÕ-ûí äåïóòàò Ñ¿õáààòàðûí îäîíò Ì.Æàìñðàí, Уëñûí çàëóó àâàðãà  ìåõàíèêæóóëàã÷ ÌÕÇÝ-í òýðã¿¿íèé òàðèàëàí÷ àëòàí ìåäàëüò Ì.Ìàñãóò, Ä.Ñýíãýý áîëîí Улсын Сайн малчин Ч.Баасанжав, Д.Жамсран, Г.Даваадорж, Улсын Тэргүүний тариаланч Б.Буянбат, Д.Ганхуяг, Улсын Тэргүүний тариаланч хамт олон Ж.Норовсамбуу захиралтай “Суварган тамир” ХХК, Г.Хийморьсан захиралтай “Агрошим” ХХК, Аéìãèéí Сайн ìàë÷èí Ì.Öýâýã, Ý.Æèíñõààí, Ä.Áààòàðñ¿ðýí, ñóìûí Сайн ìàë÷èí Ä.Áàÿíæàðãàë Æ.Òîãîî, Í.Äàâààäîðæ, Г.Дэлгэр, П.Санж, Ш.Сүрэнхүү íàðûí îëîí àâàðãà òýðã¿¿íèé õ¿ì¿¿ñýýð áàõàðõàæ áàéäàã áºãººä òýäíèé ¿ëãýð äóóðèàë, õºäºëìºð ç¿òãýë, á¿òýýñýí àæèë íü Îðõîíòóóë ñóìûí зàëóó хойч ¿åèéíõýíä ìàðòàãäàøã¿é þì.

Ñóìûíõàà àðä èðãýääýý òºðèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã òºñâèéí áàéãóóëëàãóóä, ¿íäñýí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëæ àéìàã ñóìààñ äýâø¿¿ëñýí çîðèëò øèéäâýðèéã àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëýí  2013, 2014 оны ажлаараа аймагтаа “Тэргүүний сум” болсон амжилттай ажиллаж байна.

Îðõîíòóóë ñóìûí õºãæëèéí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë , ýðõýì çîðèëò íü äýä á¿òýö õºãæñºí  çàõ çýýëä îéð áàéäàã äàâóó òàëàà àøèãëàí óëàìæëàëò ÌÀÀ, ãàçàð òàðèàëàíãèéí   ¿éëäâýðëýëèéã ò¿ëõ¿¿ õºãæ¿¿ëæ, ºðõèéí ¿éëäâýðëýëýý íýìýãä¿¿ëýí  àæëûí áàéðûã  îëøðóóëàí    áàéãàëèéí íººöèéã çîõèñòîé àøèãëàí  óóë óóðõàéí ñàëáàðûã  ýð÷èìæ¿¿ëýõýä  îðøèíî.